Bize Ulaşın: +90 555 015 51 61
 

ÇEK İLE İLGİLİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Av. Muhammet Kemal ÖZTÜRK

Kıymetli evraklarla ilgili kanuni düzenlemeler esas olarak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır. Türk Ticaret Kanunu dışında diğer kanunlarda da kıymetli evraklar düzenlenmiştir.

Türk Ticaret Kanunu altı kitaptan (kısımdan) oluşmaktadır. Bu altı kitabın üçüncü kitabında ise, kıymetli evrak konularına yer verilmiştir. Sadece bu kısımda değil, diğer bazı kısımlarında da kıymetli evrak tipleri düzenlenmiştir. Ancak kural olarak, üçüncü kitapta genel kuralları içerdiği ifade edilebilir.

Ekonomik işlev bakımdan çek, poliçe ve bonodan farklıdır. Zira poliçe ve bono, bir kredi aracı iken; çek, bir ödeme vasıtasıdır.

 

ÇEKTE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR

Türk Ticaret Kanunu’nun 780’inci maddesine göre,

a) Çek Kelimesi

Bir senedin çek olarak kabul edilebilmesinin ilk şartı çek kelimesinin varlığıdır.

c) Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Konusunda Kayıtsız ve Şartsız Havale

Çekte yer alacak bedelin muhakkak belirli olması gerekir.

Poliçede bedel ile ilgili yaptığımız açıklamalar, çek için de geçerlidir. 33

d) Muhatabın Ticaret Unvanı

Türkiye’de ödenecek çeklerde muhakkak bir banka olmalıdır.Bu nedenledir ki, muhatabın adı yerine ticaret unvanı kavramı tercih edilmiştir.

e) Düzenleme Tarihi ve Yeri

Çekte düzenleme tarihi muhakkak yer almalıdır. Tarih, gün, ay ve yıl olarak yazılmalıdır

Düzenleme yeri de çekte zorunlu bir şekil şartı olarak kabul edilir. Bulunmadığı takdirde, keşidecinin adının yanındaki yere bakılır. Orada da bir yer adı yoksa çek geçersiz olur.

f) Keşidecinin İmzası

Keşidecinin imzası, çekteki zorunlu unsurlardan biridir.

g) Ödeme Yeri

Çekte ödeme yerinin gösterilmesi zorunludur. Bununla birlikte, ödeme yerinin açıkça gösterilmediği hâllerde, muhatap bankanın ticaret unvanını yanında yazan yer ödeme yeri olarak kabul edilir. Şayet burada da bir yer kayıtlı değilse, muhatap bankanın merkez şubesi ödeme yeri olarak kabul edilir.

h) Karekod ve Seri Numarası

Banka tarafından verilen seri numarası ve karekod, çekin zorunlu unsurları arasındadır.

 

Çek Kanunu’nun 2’inci maddesine göre, çek defterinin her bir yaprağında bulunması gereken unsurlar

 a) Çek hesabının numarası,

b) Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı,

c) Çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı,

ç) Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası,

d) Çekin basıldığı tarih,

e) Çek hesabı sahibi gerçek kişi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası; tüzel kişilerde ise varsa Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası,

f) Çek hesabı sahibi ile düzenleyenin farklı kişiler olması hâlinde, ayrıca düzenleyenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, yazılır. Tüzel kişi adına çek düzenleyen kişinin adı ve soyadı, düzenlenen çek üzerine açıkça yazılır.

 

ÇEKE İSTEĞE BAĞLI OLARAK KONULABİLECEK KAYITLAR

Menfi emre kaydı

Lehtar

İkametgâh kaydı

Aynen ödeme kaydı

Protestodan muafiyet kaydı

Aval kaydı

Çekin bir bankaya ödeneceğine ilişkin kayıt (Çizgili Çek)

 

ÇEKE KONULMASI MÜMKÜN OLMAYAN KAYITLAR

Senedin Çek Olma Niteliğini Etkilemeyen Kayıtlar, çekin niteliğini etkilememekle birlikte, yazılmamış sayılır.

Kabul şerhi

Faiz kaydı

Vade

Sorumluluktan muafiyet kaydı

Senedin Çek Olma Niteliğini Etkileyen Kayıtlar, senedin çek olma özelliğini ortadan kaldırır.

Çeke koyulan şart kaydı, senedin çek olma niteliğin ortadan kaldırır.

 

ÇEKTE KAREKODUN ÖNEMİ

Türk Ticaret Kanunu’nun 780’inci maddesine göre, çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere karekod aracılığıyla erişim sağlayabilir. Karekod ile;

a) Çek hesabı sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,

b) Çek hesabı sahibinin tacir olması hâlinde, ticaret siciline tescil edilen yetkililerinin adı, soyadı veya ticaret unvanı,

c) Çek hesabı sahibinin, çek hesabı bulunan toplam banka sayısı,

d) Çek hesabı sahibine ait bankalara ibraz edilmemiş çek adedi ve tutarı,

e) Düzenlenerek bankalara teslim edilen çeklerin adedi ve tutarı,

f) Son beş yıl içerisinde ibrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,

 g) İbraz edilen ilk çekin ibraz tarihi,

h) İbraz edilen son çekin ibraz tarihi,

ı) İbrazında ödenen son çekin ibraz tarihi,

i) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarları,

j) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,

k) Son beş yılda “karşılıksızdır” işlemi gören son çekin ibraz tarihi,

l) Çek hesabı sahibi hakkında çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı, varsa yasaklama kararının tarihi,

m) Her bir çek yaprağı ile ilgili olarak tedbir kaydı olup olmadığı,

n) Çek hesabı sahibi tacirse, iflasına karar verilip verilmediği, iflasına karar verilmişse kararın tarihi, çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.

Belirtilen verilere ulaşılmasını sağlayacak karekod okutma ve bilgi paylaşım sistemi 5411 sayılı Kanunun ek 1 inci madde hükmü uyarınca kurulan Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi tarafından oluşturulur. Risk Merkezi sistemdeki verileri, 5411 sayılı Kanunun ek 1 inci maddesinin on birinci fıkrası uyarınca bilgi alışverişini gerçekleştirdiği şirket ile paylaşmaya yetkilidir. Bu yetki kullanıldığı takdirde sistem bilgilerin paylaşıldığı şirket nezdinde kurulabilir.

Çekte yer alacak MERSİS numarası ile karekodun tanım ve içerikleri ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığının müştereken çıkaracağı tebliğle belirlenir.

 

ÇEKTE VADE

Türk Ticaret Kanunu’na göre, çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı kayıt yazılmamış sayılır. Matbu çek üzerinde vade yazılmasına olanak verecek bir alan yoktur. Ancak uygulamada, keşide tarihi yerine ileri bir tarih yazılarak çek vadeli düzenlenmiş oluyor. Bu uygulamanınise,gerek Türk Ticaret Kanunu’nda gerekse Çek Kanunu’nda yerinde olmadığı vurgulanmıştır.

 

İLERİ TARİHLİ ÇEK VE SONUÇLARI

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 795’inci maddesine göre, çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.

İlgili hesapta karşılık varsa çek ödenecektir. Ancak karşılık yoksa veya kısmen karşılık varsa, bunların hukuki sonuçları bakımından Çek Kanunu’ndaki hükümlere bakılmalıdır. Çek Kanunu’nun geçici 3’üncü maddesi gereğince, 31/12/2020 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir. Eğer bu tarih uzatılmaz ise, 31/12/2020 tarihinden sonra düzenlenme tarihinden önce ibraz edilen çek için karşılıksızdır işlemi yapılabilecektir. Bu işlemin sonucu olarak da hamil ilgili haklarını kullanabilecektir.

 

KARŞILIKSIZ ÇEK

Çek Kanunu’nun 2’inci maddesi gereğince, karşılığı bulunan çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir.

“Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.

Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için; a) Karşılığının hiç bulunmaması hâlinde,

1) Çek bedeli bin Türk Lirası veya üzerinde ise bin Türk Lirası,

2) Çek bedeli bin Türk Lirasının altında ise çek bedelini,

b) Karşılığının kısmen bulunması hâlinde,

1) Çek bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,

2) Çek bedeli bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını, ödemekle yükümlüdür.

Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmî Gazete’de yayımlanır.

Hamilin talepte bulunması hâlinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.

 

ÇEKTE DEVREDİLEBİLİRLİK VE CİRO

Türk Ticaret Kanunu’nun 788’inci maddesine göre, açıkça “emre yazılı” kaydıyla veya bu kayıt olmadan belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek, ciro ve zilyetliğin geçirilmesiyle devredilebilir.

“Emre yazılı değildir” kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek, ancak alacağın temlikiyle devredilebilir. Bu devir, alacağın temlikinin hukuki sonuçlarını doğurur.

Ciro, düzenleyen veya çekten dolayı borçlu olanlardan herhangi biri lehine de yapılabilir. Bu kişiler çeki yeniden ciro edebilirler.

Türk Ticaret Kanunu’nun 789’inci maddesine göre, cironun kayıtsız ve şartsız olması gereklidir. Ciro, şartlara tabi tutulmuşsa bunlar yazılmamış sayılır. Kısmi ciro ve muhatabın cirosu batıldır. Hamiline yazılı ciro beyaz ciro hükmündedir. Muhatap lehindeki ciro yalnız makbuz hükmündedir; meğerki, muhatabın birden fazla şubesi olup da, ciro, muhatap şubeden başka bir şube üzerine yazılmış bulunsun.

Hak sahipliğini ispat görevi ise Türk Ticaret Kanunu’nun 790’inci maddesine göre, cirosu kabil bir çeki elinde bulunduran kişi, son ciro beyaz ciro olsa bile, kendi hakkı müteselsil ve birbirine bağlı cirolardan anlaşıldığı takdirde yetkili hamil sayılır. Çizilmiş cirolar yazılmamış hükmündedir. Bir beyaz ciroyu diğer bir ciro izlerse, bu son ciroyu imzalayan kişi çeki beyaz ciro ile iktisap etmiş sayılır.

Hamiline yazılı çek üzerine yapılan ciroTürk Ticaret Kanunu’nun 791’inci maddesine göreHamiline yazılı bir çek üzerine yapılan ciro, cirantayı, başvurma hakkına dair hükümler gereğince sorumlu kılarsa da senedin niteliğini değiştirerek onu emre yazılı bir çek hâline getirmez.

Çek, herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa, Türk Ticaret Kanunu’nun 792’inci maddesine göreister hamile yazılı,  ister  ciro yoluyla devredilebilen  bir çek  söz konusu  olup da  hamil  hakkını  790 ıncı maddeye göre ispat etsin, çek eline geçmiş bulunan yeni hamil ancak çeki kötüniyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisapta ağır bir kusuru bulunduğu takdirde o çeki geri vermekle yükümlüdür.

Protestodan ve ibraz süresinin geçmesinden sonraki ciro Türk Ticaret Kanunu’nun 793’üncü maddesine göre, protestonun düzenlenmesinden veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden sonra yapılan ciro, ancak alacağın temlikinin sonuçlarını doğurur. Tarihsiz bir cironun, protesto veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden önce yapıldığı, aksi sabit oluncaya kadar karinedir. 

 

ÇİZGİLİ ÇEK

Şekil ve şartları Türk Ticaret Kanunu’nun 803üincü maddesine göre, bir çekin düzenleyeni veya hamili onu, 804 üncü maddede gösterilen sonuçları doğurmak üzere çizebilir. Çekin çizilmesi, çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekilerek yapılır. Çek, genel veya özel olarak çizilebilir. İki çizgi arasına hiçbir ibare konmamış veya “banka” kelimesi veya buna benzer bir ibare konmuş ise çek, genel olarak çizilmiş demektir. İki çizgi arasına belirli bir bankanın ticaret unvanı yazılmış ise çek, özel olarak çizilmiş demektir. Genel çizgi özel çizgiye dönüştürülebilir; özel çizgi genel çizgiye dönüştürülemez. Çizgilerin veya zikredilen bankanın ticaret unvanının silinmesi hükümsüz sayılır.

Hükümleri ise Türk Ticaret Kanunu’nun 804’üncü maddesine göre, genel olarak çizilen bir çek, muhatap tarafından ancak bir bankaya veya muhatabın bir müşterisine ödenebilir. Özel olarak çizilen bir çek, muhatap tarafından ancak ticaret unvanı gösterilen bankaya veya bu banka muhatap ise onun müşterisine ödenebilir. Ticaret unvanı gösterilen banka, bedelin tahsili işini diğer bir bankaya bırakabilir. Bir banka, çizgili çeki, ancak müşterilerinden veya diğer bir bankadan iktisap edebilir. Aynı şekilde onu, sözü geçen kişilerden başkaları hesabına tahsil edemez. Çek, birden fazla özel olarak çizilmiş ise, muhatabın bu çeki ödeyebilmesi için çekin ikiden fazla çizilmemiş olması ve çizgilerden birinin, çekin bir takas odası tarafından tahsil edilebilmesi amacı ile yapılmış olması şarttır. Birinci ilâ dördüncü fıkralara aykırı hareket eden muhatap veya banka, çek bedelini aşmamak üzere, oluşan zarardan sorumludur.

Çek içeriğinin düzenlenmesi sırasında hata veya eksiklik yapılması neticesinde telafisi mümkün olmayan zararlar ortaya çıkacaktır. Bu nedenle eksik veya hatalı düzenlenen çekler ile ilgili takip edilecek hukuki yolların tespit edilmesi ve hukuki yollara başvuru aşamasında konusunda deneyimli uzman bir avukattan hukuki yardım alınması önem arz etmektedir.

Siz de hukuki sorunlarınızla ilgili olarak ÖZTÜRK HUKUK & DANIŞMANLIK BÜROSU’nun alanında uzman avukatlarına, telefonla iletişime geçerek, e-mail veya 0555 015 51 61 numaralı telefon üzerinden WhatsApp üzerinden yazışma ile veya hukuk büromuza gelerek yüz yüze görüşme yaparak danışabilirsiniz.

 

Web Sitesi Hukuki Uyarı Metni
Bu sitede bulunan her türlü bilgi, yazı ve yapılan açıklamalar bilgilendirme amaçlıdır. Reklam amacı taşımaz. Bu nedenle, haksız rekabet yaratıldığı şeklinde algılanmamalı ve yorumlanmamalıdır. Ziyaretçiler ve Müvekkillerin, Sitede yayımda olan bilgiler nedeniyle zarara uğradıkları iddiası bakımından Hukuk Büromuz herhangi bir sorumluluk kabul etmemektedir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.